Što zapravo jedemo kad postimo? Ribe iz evropskih voda pune hemikalija

Tokom posljednjih godina postalo je jasno da PFAS (per- i polifluoroalkilne supstance) predstavljaju ozbiljan rizik za zdravlje ljudi i biodiverzitet u rijekama, jezerima i morskim ekosistemima. Prema nedavnom izvještaju Evropskog okolišnog biroa (EEB), u uzorcima riba iz EU, PFAS supstanca PFOS pronađena je u gotovo svim ispitivanjima između 2009. i 2023. godine.

Posebno je alarmantno to što u mnogim zemljama (Njemačka, Švedska, Austrija, Španjolska…) koncentracija pomenute supstance u ribi debelo premašuje definisane sigurnosne granice (od 500 do 10.000 puta više). U Bosni i Hercegovini, uključujući Republiku Srpsku, pokrenuta su uzorkovanja koja bi uskoro mogla otkriti razmjere zagađenja i na ovom području.

PFAS - ozbiljan problem

PFAS su velika grupa hemikalija koje su otporne na razgradnju u prirodi, zbog čega ih se često naziva ''vječitim hemikalijama''.

Nalaze se gotovo svuda oko nas i zbog toga predstavljaju veliki rizik za zdravlje i okoliš. U prirodi ih je moguće pronaći u vodi i tlu jer u njih dospijevaju ispuštanjem iz industrijskih postrojenja, deponija i otpadnih voda.

Kroz lanac ishrane akumuliraju se u hrani, posebno u ribi i morskim plodovima, budući da se zadržavaju u vodi i u živim organizmima.

Teško se razgrađuju i dugo ostaju u organizmu, a kada ljudi češće jedu ribu koja sadrži PFAS te supstance se talože u jetri, bubrezima, krvi i drugim organima, što može izazvati različite zdravstvene probleme - od lakših do težih oboljenja.

Kakvo je stanje u našim rijekama?

U Bosni i Hercegovini, uključujući Republiku Srpsku, u okviru projekta ‘’Tethys’’ sprovedena je kampanja uzorkovanja u oktobru 2024. godine, na više lokacija. Uzorci su uzeti iz rijeka kao što su Una, Vrbas, Sava, Bosna, Drina, Spreča, Ukrina, te sa izlučivanja otpadnih voda iz industrije i domaćinstava. Ispitivane su PFAS kemikalije, metali, farmaceutski ostaci i drugi zagađivači.

Rezultati za BiH, kao i druge balkanske zemlje, još nisu objavljeni, no očekuje se da će pokazati koliko su PFAS supstance prisutne i u kojim količinama. To će omogućiti bolju procjenu rizika za stanovništvo i ekosistem u Republici Srpskoj.

Teslić kreće u akciju i edukaciju!

Da bi se spriječilo dalje širenje ''vječitih hemikalija“, potrebno je donijeti strože propise i standarde, koji bi obuhvatili širi spektar PFAS supstanci, a ne samo jednu. Neophodno je i da se uvede redovan i sveobuhvatan monitoring, naročito u industrijskim zonama, te da se smanji ispuštanje PFAS-a iz postrojenja, deponija i sistema otpadnih voda.

Posebnu ulogu ima i javnost. Informisanjem građana i izborom proizvoda koji ne sadrže PFAS, mogu se napraviti značajni pomaci u zaštiti zdravlja i životne sredine.

Iz skupštine grada Teslića poručuju kako je upravo to jedan od ciljeva eko kampanje koju će se realizovati u okviru najavljenog projekta uređenja korita Velike Usore. Promjene navika počinju malim koracima, a ovakve lokalne inicijative mogu smanjiti unos zagađivača u vodotokove i podstaći čišću i zdraviju okolinu.